سبد خرید
0

هیچ محصولی در سبد خرید نیست.

تلفن گویا: 034-34370360

۵ ویژگی بی نظیر فضا و طراحی داخلی آن

آیا مفهوم واقعی فضا را می دانید؟

یکی از مهمترین موضوعات معماری در چند دهه گذشته «مقوله فضا» است. واژه فضا در میان معماران و دانشجویان معماری کاربردی روزمره دارد و بنظر می رسد بیش از واژه هایی چون گونه و فرم (شکل) متداول باشد. فضا و معانی مختلف آن افزون بر معماری در رشته های روانشناسی، جامعه شناسی، جغرافیا، فرهنگ شناسی، ریاضی و فیزیک از جهات گوناگون مورد بحث و تحقیق قرار گرفته است.

در چند دهه گذشته چندین کتاب مرجع مهم مانند “فضا، زمان و معماری” و یا فضا، هستی و معماری منتشر شده و هنوز هم نوشته های متعددی درباره آن در حال انتشار بوده است. این واژه در طول زندگی چند دهه ای خود در معماری با بیش از ۵۰ پسوند مورد استفاده قرار می گیرد.

واژه فضا و ترکیب آن با دیگر واژه ها نوعی فرهنگ “فضای معماری” را بدست می دهد که حاصل تفکر محققین مختلف است. فرهنگ واژه های فضای معماری در ساختار کتاب های نگاشته شده درباره موضوع نقش ویژه ای داشته و نگارندگان آن ها برای آرایه چارچوب نظری خود و ساختار درونی نوشته های خود از آن ها بهره بسیار گرفته اند.

تعاریف، مفهوم و درک فضا معماری در طول تاریخ

فضا نیز به نحوی مورد توجه محققین بوده، برای برخی از آن ها اصلی ترین نقش را در زمان های گذشته داشته است. از این رو محقق بزرگی چون گیدئين به کنکاش در این موضوع در تاریخ معماری غرب پرداخته و با معیار قرار دادن برخی نکات معماری، از دوره رنسانس تا مدرن را تحلیل و نقد نموده است. در اینجا تاریخ معماری میدان کار محقق بوده و او سعی دارد بی طرفانه وقایع تاریخ معماری را تعریف نماید.

در این نوشته به چند محور اصلی درباره فضا اشاره می شود، نخست به نظریه “فضا به مثابه همه معماری” می پردازیم. این بحث در دهه ۱۹۴۰ میلادی آغاز می گردد و با نگاه خاص خود تاریخ معماری را می بیند و ابزار خواندن خاص خود را آرایه می نماید. پس از آن به مفهوم تصور فضایی پرداخته و خواهیم دید که چگونه بوسیله یک مطالعه تاریخی این مفهوم بدست می آید.

در ادامه نگاه معماری مدرن به فضا را خواهیم دید. بحث ادراک فضای معماری که مصرف کننده در آن نقش کلیدی دارد یکی دیگر از بخش های کار است. شولتز نظرات بسیار جالبی درباره این موضوع ارائه داده و در خاتمه نظری به بحث فضای معماری در ایران می پردازیم. در این رابطه به فضا از زاویه دید یک محقق دانشگاهی و یک طراح معمار خواهیم پرداخت.


تعاریف، مفهوم و درک فضا معماری در طول تاریخ

۱. معرفی شکل بنا با طراحی فضا

برای فضای معماری تعاریف گوناگونی ارائه شده و آن ها بیش از هر چیز تحت تأثیر نگاه معرف آن قرار گرفته است. سابقه حضور واژه فضای معماری در حالت کلی آن به زمان جنگ جهانی اول در اروپا می رسد که از آن معمولا برای توصیف کمی یک مکان بهره می گرفتند، مانند؛ فضای بزرگ، فضای کوچک، فضای حجیم در آن زمان واژه حجم و توده کاربردی رایج تر داشته است.

حجم، تعریفی هندسی دارد و از حرکت سطح در طول یک محور بدست می آید. شکل بنا از بیرون در حالت سه بعدی نیز در مواردی حجم نامیده می شود. مجموعه ای از احجام نیز می توانستند معرف شکلی بنا از بیرون باشند. واژه توده کاربردهای گوناگونی داشته است.

در اینجا بنا مانند یک جسم دیده می شده که دارای کیفیت های گوناگون بوده است. واژه های توده کوچک، بزرگ، جسیم و یا توده سبک، شفاف، سخت و صاف برخی از کاربردهای این واژه را نشان می دهند. اگر حجم تنها کیفیت هندسی بنا را از بیرون نشان می دهد، توده جنس این حجم و تأثیرات بصری آن را مشخص می نماید.

۲. کمک گرفتن از عناصر بصری در طراحی فضا

چنانچه دیده می شود معماران برای تعریف جسم مورد نظر خود یعنی بنا از عناصر بصری بهره می گیرند. خط، سطح، بافت، حجم و رنگ در تعریف این جسم کمک نموده و در اینجا رابطه ای تنگاتنگ بین دنیای بصری و دنیای معماری بوجود می آید. واژه حجم پیش از اینکه مخاطب خود را به دنیای معماری نزدیک نماید او را به دنیای هندسه و شکل ها پیوند می دهد.

تنها هنگامی که مخاطب به عنوان انسان وارد آن شود حجم به فضای درونی تبدیل می گشت. به سخنی دیگر برای بنا دو وجه را قائل می شدند: وجه درونی و وجه بیرونی. وجه درونی آن فضای داخلی نامیده می شده و آنچه از بیرون دیده می شود فضای بیرونی نام می گرفته است.

کوارونی فضای بیرونی را معادل حجم می داند. حجم با سطوح، لبه ها و ترکیب دیگر احجام تعریف می شود و این عناصر هستند که آن را به یک شیء معماری مبدل می سازند. بنابر نظر او، انسان اگر در داخل یک فضا به مقیاس اتاق قرار گیرد به آن فضای معماری می توان گفت و اگر در یک میدان شهری قرار بگیرد به آن فضای شهری گفته می شود.

بنابراین رابطه سه تایی فضا، مقیاس و انسان در تعریف فضا و مقیاس آن نقش اساسی دارد. عامل دیگری که نقش اساسی در درک فضا و تغییرات درونی آن دارد زمان است. در این حالت می توان نموداری چهارتایی داشت که در هر کدام از رئوس آن افزون بر سه عنصر یاد شده “زمان” نیز جای می گیرد.


2. کمک گرفتن از عناصر بصری در طراحی فضا

۳. چه عوامل مهمی باعث حس های متفاوت در یک فضا می شوند؟

انسان و عامل زمان باعث پدید آوردن تجربیات گوناگون و حس های متفاوت در یک فضا می شوند، کوارونی مثال جالبی از یک اتاق ساده را برای این موضوع می آورد. اتاقی با میز و صندلی و یک فرد در نظر می گیریم.

با تغییر جای هر کدام از این اشیاء حس فضایی مختلف بوجود می آید. تغییرات می تواند این گونه صورت گیرد:

  1. تغییر در شکل، اندازه و موقعیت اشیاء
  2. تغییر در جا، شکل و اندازه (اجزای سطوح عمودی) مانند در و پنجره
  3. تغییر در سطوح عمودی و افقی
  4. تغییر در حجم کلی
  5. تغییر در زوایا و تغییرات دیگر

هر کدام از این تغییرات نسبت به جای انسان درون فضا حس فضایی خاص خود را در مخاطب ایجاد می کند. بنابراین فضا و تعریف آن به مجموعه روابطی که بین مخاطب آن و اجزای تشکیل دهنده فضا و تغییرات بوجود آمده در آن بستگی دارد. نمودار چهارتایی یاد شده ابزاری برای نگاه به معماری از دیدگاه فضایی بوده و محققینی چون زوی و گیدئين از آن بهره گرفته اند.

شولتز به یکی از اجزای این نمودار چهارتایی یعنی انسان توجه بیشتری داشته و درباره منابع درک او به تفصیل سخن می گوید. در پایان این بخش کوتاه می توان چنین نتیجه گیری نمود که:

  • فضای معماری مشخصه های بصری خاص خود را دارد.
  • فضای معماری با مخاطب آن تعریف می شود.
  • فضای معماری حس های گوناگونی را در زمان های مختلف به مخاطب انتقال می دهد.
  • فضای معماری به دو فضای درونی و بیرونی قابل تقسیم است.

3. چه عوامل مهمی باعث حس های متفاوت در یک فضا می شوند؟

 4. فضا به مثابه کلید فهم معماری

اکنون باید دید ضعف مشخص تاریخ معماری که در جریان بحث های تاریخ هنر فراوان مطرح شده است چیست؟ بنا به مثابه مجسمه یا نقاشی داوری می شود. یعنی به صورت خارجی و سطحی، مانند پدیده های صرفا شکل پذیر (پلاستیک) مورد قضاوت قرار می گیرد. نارضایتی از تاریخ، ناشی از عدم شناخت بیشتر مردم از فضا و همچنین نتیجه ناموفق بودن تاریخ نویسان و ناقدان معماری در به کار بردن و اشاعه روشی معقول درباره مطالعه فضاهای بنا است.

نکته: فضا عامل اساسی در معماری بوده و تملک فضا به معنی توان دیدن بنا و یافتن کلید فهم و شناخت آن است.

این سخنان از برونو زوی محقق و منتقد سرشناس ایتالیایی بوده که در چند دهه گذشته کتاب های متعددی درباره معماری و فضای معماری نگاشته است. دو مرجع اصلی ما در این بخش کتاب های او بوده زیرا اعتقاد بر این است که زوی یکی از تاثیرگذارترین و فعال ترین محققین گرایش معماری مدرن بوده که نوشته های او به عنوان مرجع در سراسر دنیا مخاطب دارد.

عقیده برونو زوی از تاریخ معماری

او عقیده دارد هنگامی که از تاریخ معماری سخن گفته می شود معیارهای پرداختن به آن بسیار مهم است. همانگونه که دیدیم یک مورخ معماری اگر بخواهد با اصول علم تاریخ به گذشته بپردازد باید براساس شواهد به بازسازی واقعیت تاریخی بپردازد وگرنه کار او دارای ارزش علمی نخواهد بود.

در چند دهه گذشته بخصوص از دهه ۱۹۴۰ معماران با نگاه خاص خود به تاریخ معماری نگریسته اند و بدنبال معیار بدست آمده از شواهد تاریخی نبوده اند. نگاه کار کردی به فضای معماری یکی از آن ها است.

در نقل قول آمده می توان به چند عنوان کلیدی زیر اشاره کرد:

  1. ضعف مشخص تاریخ معماری و نارضایتی از آن
  2. داوری بناها به مثابه مجسمه یا نقاشی
  3. عدم شناخت فضای معماری
  4. ارایه روش معقول برای مطالعه فضای معماری
  5. فضا عامل اساسی در معماری
  6. کلید فهم و شناخت معماری فضا است.

تاریخ معماری یک بستر و یک میدان بزرگ و پر از اشیاء گوناگون است. مورخان معماری سعی در فهم این اشیاء داشته با روش مستند خود و تأکید بر تاریخ بنا به معرفی آن می پردازند. مورخ معمار معمولا به کاربرد دست آوردهای خود در طراحی معماری نمی اندیشد. هر چند کار آن ها درک و دید خواننده را نسبت به حال و آینده وسیع تر می نماید. بنظر می رسد ضعف تاریخ معماری و نارضایتی که زوی از آن می گوید از نگاه کاربردی او به واقعیت های تاریخ معماری ریشه می گیرد.

هنگامی که یک معمار به فعالیت های حرفه ای خود مشغول است و به تاریخ می نگرد معمولا با دید کاربردی به آن توجه دارد و بدنبال حل مشکل طراحی خود است. در اینجا نوعی نارضایتی برای مخاطبین مورخان معمار بوجود می آید زیرا معمولا مورخ تاریخ معماری راه حلی برای او ارایه نداده و معیارهای قضاوت طراح معمار با مورخ معمار متفاوت است.


عقیده برونو زوی از تاریخ معماری

۵. کدام فضا را می توان فضای معماری دانست و مرز بین هر کدام چیست؟

تاریخ معماری از اشیاء گوناگونی سخن می گوید که در برگیرنده خانه، کاخ، مسجد، مدرسه، کلیسا، حمام، آسیاب و بسیاری از بناهای دیگر است. همه آن ها دارای ویژگی های قابل بحث بوده و از دست ساخته های انسانی است.

اما کدام یک را می توان فضای معماری دانست و مرز بین هر کدام چیست؟

آیا می توان خط مشخصی ترسیم کرد و مرز معماری آنها دانست؟

روی کلید این موضوع را فهم فضای معماری می داند. با این کلید است که می توان بین مجسمه سازی و معماری تمایز قائل شد. او بین فضای معماری و دیگر چیزها که به اشتباه فضای معماری خوانده می شوند مرزی معین می کند:

  • مرز بین معماری و مجسمه سازی
  • مرز بین فضای معماری و فضای شهری
  • مرز بین حجم معماری و فضای معماری

مرزشناسی فضای معماری از نگاه یک معمار مدرن فضاگرا

مرزشناسی موارد بالا از نگاه یک معمار مدرن فضاگرا کمک می نماید تا هنگام نگاه به تاریخ معماری و آنچه که مورخان معماری ارایه نموده اند تداخل بين مرزها را شناخته و آنچه را که آن ها به عنوان فضای معماری معرفی می کنند از دیگری بازشناسی نماییم می دانیم که کتاب های تاریخ معماری پر از بحث هایی است که هیچ گونه ارتباطی با معماری ندارد.

صفحات زیادی به نمای بناها اختصاص داده شده است اما این ها در ابعاد وسیعی به بحث های مجسمه سازی و پلاستیکی (شکل پذیر) مربوط می شوند نه به معماری و فضا. يک اوبلیسک (ستون های هرمی شکل مصری) یک حوض و فواره قدیمی، یک بنای تاریخی، یک تاق نصرت همگی آثاری هستند که می توان در تاریخ معماری آن ها را مشاهده کرد این آثار می توانند شاهکارهایی شاعرانه باشند، اما معماری نیستند.

در این عبارت به عناصری اشاره شده است که در معماری جهان و ایران فراوان یافت می شوند. با مراجعه به تاریخ معماری ایران با این نگاه باید آثار زیر را در گروه اشیاء مجسمه ای قرار داد:

  • دروازه قرآن شیراز
  • مقبره حافظ،
  • مقبره سعدی (کنونی)
  • دروازه های شهرهای قدیمی
  • سقاخانه ها
  • آب انبارها
  • چهار تاقی ها
  • آتشکده های ساسانی
  • مقابر
  • مناره ها و بناهای مشابه آن ها

مرزشناسی فضای معماری از نگاه یک معمار مدرن فضاگرا

۶. تجربه فضایی در معماری چگونه بدست می آید؟

معیار مرزبندی این دو گروه از اشیاء و فضای معماری با دیگر اشیاء بزرگتر از خود تجربه فضایی مطرح شده است. این تجربه فضایی با حرکت در فضا بدست می آید و با توجه به اینکه در آثار یاد شده حرکتی پیمایشی صورت نمی گیرد و اگر در بعضی نیز این حرکت دیده شود سریع و زود گذر است بنابراین از میان فضاهای معماری حذف می شوند. در مقیاس شهری نیز آن اشیایی که جنبه نمادین می یابند و مجسمه وار در یک جای شهر گنجانده می شوند از فضاهای معماری تمایز می یابند.

بنابراین یک شیء مجسمه وار به دو صورت از فضای معماری قابل تفکیک است. نخست بدلیل مقیاس آن، که می تواند از فضاهای معماری کوچکتر باشد مانند مجسمه ها، حوض های آب و آب نماها و اشیایی این چنین و دوم بدلیل کاربرد آن در مقیاس شهری که می تواند آن را شکلی نمادین جلوه دهد و حرکتی در آن صورت نگیرد. معیار تجربه فضایی با حرکت در فضا در جملات زیر کاملا مورد تأکید قرار گرفته است.

نکته: داوری معماری اساسا داوری درباره فضاهای داخلی بناست.

اگر داوری به خاطر فقدان فضاهای داخلی عملی نباشد، بنا چه تاق تيتو باشد، چه ستون ترایانا و چه حوض و فواره برنینی، همگی خارج از حد معماری هستند و از آنجا که یک مجموعه حجمی به شمار می روند در صلاحیت داوری تاریخ شهرسازی قرار می گیرند و از جهت ارزش هنری، در رده تاریخ مجسمه سازی قرار می گیرند فضای داخلی و حرکت در آن معیار اصلی جدایی مرزهای اشیاء مختلف با فضای معماری است.

نکته: ارزش در اینجا حرکت پیمایشی است و اگرچنین چیزی رخ ندهد به آن نمی توان فضای معماری گفت.

تعریف تجربه فضایی در معماری

بدون شک هر معمار محقق به دنبال معیارهایی است تا بتواند براساس آن آثار گذشته و حال را مورد ارزیابی قرار دهد و به آن ها ارزش مثبت و یا منفی دهد. پاسخ های بدست آمده می تواند براساس نگاه محقق و معمار متفاوت باشد. شکل، کارکرد، روابط و ترکیب آنها هر کدام می تواند معیاری برای ارزش گذاری باشد.

یک فضاگرای مدرن عبارات زیر را برای ارزش گذاری بین معماری خوب و بد بیان می نماید:

  1. تعریف دقیق تری که امروز می توان از معماری داشت، این بوده فضای داخلی آن چگونه منظور شده است. معماری خوب معماریی است که دارای فضای داخلی باشد و انسان را جذب، تربیت و به لحاظ معنوی رام کند.
  2. معماری بد معماریی است که فضای داخلی آن انسان را ناراحت کند و او را گریزان سازد، اما مسأله مهمتری که لازم است روشن شود، این است که آنچه فضا ندارد معماری نیست.

در این عبارات نیز حضور سه گانه انسان، فضا و حرکت مشاهده می شود. نظراتی که تاکنون از زوی ابراز شده است در چند مرحله قابل اختصار است:

نخست او مرز بین معماری و مجسمه سازی و مقیاس شهری را بیان می کند. در مرحله بعد تأکید بر فهم فضای معماری نموده، سپس فضای داخلی را معیار ارزشی خود قرار می دهد. دارا بودن فضای داخلی، یک نگاه کلی کالبدی به معماری است اما هنگامی که از فضایی جذب کننده و تربیت کننده و ایجاد کننده آرامش معنوی در مخاطب و یا مصرف کننده صحبت می کند به جنبه های کیفی فضا نظر دارد.


تعریف تجربه فضایی در معماری

۷. کدام معماری برای انسان جذاب است؟

در مقابل معماری خوب به معماری بد است و آن معماریی بوده که جنبه های متضاد کیفی فضای خوب را دارا است. ویژگی های ناراحت کنندگی و گریزانی از آن، برای فضای بد معماری آورده می شود. معنای فضای جذب کننده با بار معنوی که به انسان آرامش دهد در نوشته زوی نیامده است. جذب یک فضا شدن می تواند دلایل مختلف و برای دو مخاطب آن دو معنای گوناگون داشته باشد. برای مثال کلسئوم رم فضایی بسیار جذاب برای جهانگردان است.

این بنا براساس ایجاد یک نشاط کاذب برای مردم رم ساخته شد. آن را یکی از امپراطوران رم ساخت تا با گرد هم آوردن گروهی از مردم شهر رم در این مکان به آنها نشاط دهد و هزاران نفر، همه روزه شاهد رویدادهای درون آن باشند. آن ها از این که گروهی به نام گلادیاتورها در مقابل شیران و ببران و از همه بدتر انسان های قاتل قرار می گرفتند و در نهایت کشته می شدند لذت می بردند. از طرف دیگر آن هایی که در درون زمین وسط کلسئوم به عنوان برده و یا گلادیاتور به نبرد برای زنده ماندن می پرداختند آن را یک قتلگاه می دیدند و نه تنها کلسئوم برایشان جذب کننده نبود بلکه یاد بودن در آن تن آن ها را می لرزاند.

آیا جذابیت فضا همیشه دیده می شود؟

جذابیت، ایجاد آرامش و دارا بودن بار معنایی همیشه در بنایی که دارای یک فضای داخلی است دیده نمی شود. چه بسا یک بنا دارای همه ویژگی های یاد شده باشد اما فاقد فضای داخلی بوده و نمی توان در درون آن حرکت داشت. برای نمونه می توان به آرامگاه شاعر بزرگ حافظ شیرازی اشاره نمود. بر روی قبر حافظ یک فضا با چند ستون و پوشش کاربندی جای می گیرد.

برای رسیدن به سنگ قبر حافظ از چند پلکان باید گذشت و در زیر این کوشک ایستاد و برای او فاتحه ای خوانده و در واقع پایان راه یک زائر حافظ رسیدن به زیر کوشک است. این کوشک اگر چه بر طبق نظر زوی دارای فضای داخلی نیست اما یکی از جذاب ترین فضاها برای ایرانیان حافظ دوست است. این فضا ظرفی بوده برای قبر حافظ آنچه که در درون این ظرف است به مانند طلا یا جواهری در داخل یک ویترین شیشه ای بوده است. این رابطه متقابل بین ظرف و مظروف در ایجاد جذابیت و ایجاد آرامش در مخاطب نقش اساسی دارد.

برای طراحی داخلی، طراحی نقشه و طراحی نما ساختمان می توانید سفارش خود را به صورت آنلاین در سایت ما ثبت کنید!!

بیشترین ها
ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

توسط
تومان